Soyağacı araştırması yapmak isteyenler metod olarak öncelikle günümüzden geriye doğru gitmelidirler. Bu konudaki en önemli kayıtlar nüfus kayıtlarıdır. Öncelikle gidilecek yer kişinin bağlı olduğu nüfus idaresidir. Nüfus kütüklerinde cumhuriyet dönemi kayıtlarının hepsine ulaşmak mümkündür. Cumhuriyet öncesi nüfus kayıtlarına ise "Atik Nüfus Defterleri" diye adlandırılan kayıtlarda rastlanılabilinir. Cumhuriyet dönemi öncesi kayıtları türlerine göre şöyle sıralayabiliriz:
I- Nüfus Sayımları ve Nüfus Defterleri
II- Temettüat Defterleri
III- Tapu-Tahrir Defterleri
IV- Sicill-i Ahval Kayıtları
V- Biyografik Eserler
VI- Vakıf Belgeleri
VII- ATASE Genelkurmay Arşivleri
I- Nüfus Sayımları ve Nüfus Defterleri
-1831 Sayımı (II. Mahmut Dönemi)
-1841 Sayımı (Abdülmecit Dönemi)
Bu iki sayımla ilgili kayıtlara Osmanlı Arşivinin tasnifi tamamlanmış
fonları arasında henüz rastlanmamaktadır. Bu yüzden bu defterlere ulaşma
imkanımız şimdilik yoktur.
-1894 Sayımı (II. Abdülhamit Dönemi)
-1904 Sayımı (II. Abdülhamit Dönemi)
II. Abdülhamit Döneminde yapılan bu sayımlar Osmanlı dönemi nüfus Kayıtlarının
en esaslı ve düzenli olanlarıdır. Ayrıca MERNİS Projesi kapsamında yer
alan ilk kayıtlardır. MERNİS Projesine göre isteyen herkes 1800'ün sonları
ya da 1900'ün başlarına kadar olan soy bilgilerine ulaşabilme imkanına
sahip olacaktır. Şu anda MERNİS Projesinin bir sonucu olarak il ve ilçe
nüfus müdürlüklerinden ve ayrıca İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık
İşleri Genel Müdürlüğü'nden şecere bilgileri öğrenilebilmektedir.
- Ara Nüfus Sayımları (Nüfus Ceride Defterleri)
Bunlar ana nüfus sayımlarına ek olarak yapılan 6 aylık doğum ve ölüm
kayıtlarını içeren nüfus yoklama kayıtlarıdır ki Osmanlı Arşivinin değişik
fonlarında Nüfus Ceride Defterleri olarak rastlanmaktadır.
- Bölgesel Sayımlar (Atik Nüfus Defterleri)
1904 öncesi bölgesel olarak yapılan sayımlardır. İl nüfus müdürlüklerinde
bu kayıtlara ulaşılabilmektedir. Ne yazık ki bunların önemli bir bölümü
savaşlar ve yangınlar nedeniyle günümüze ulaşmamıştır.
II- Temettüat Defterleri
1840'lardan sonra tutulmaya başlanan kayıtlardır. Yapılan Nüfus sayımlarında
tespit edilen kişilere ait mal varlıklarını belirlemeye yönelik çalışmaları
ihtiva eder. Osmanlının doğu vilayetlerini kapsamamaktadır.
III- Tapu-Tahrir Defterleri
Osmanlının ilk dönemlerinden itibaren tutulmaya başlanan bu defterler
5 yılda bir yenlenmiş olup bu kaynaklarda kişi ve cemaat adlarına rastlanmaktadır.
Köylerin gelir gider durumunu ve bazen hane sayılarını bildirmektedir.
Bu kaynaklarda geçen kişi adları lakaplarla birlikte yazılmadığından soyacağı
araştırmalarında çoğu zaman önemini yitirmektedir.
IV- Sicill-i Ahval Kayıtları
Genel Olarak 1879-1909 tarihleri arasında II. Abdülhamit Döneminde
Osmanlı Devletinde Görev almış memurlara ait hal tercümeleridir ki bu kayıtlarda
isim, mahlas, künye, baba ismi, sülalesi, göreve başlayışları, tahsil durumları,
liyakat ve ehliyet dereceleri, gayrimüslim ise milliyeti yer almaktadır.
92000 memurun sicil kayıtları 201 defterde toplanmıştır.
V- Biyografik Eserler
Osmanlı Döneminin önemli kişilikleri hakkında bilgi veren çok sayıda
biyografik eser çalışması yapılmıştır. Bunlar; Genel, Sadrazamlar, Şeyhülislamlar,
Ulema, Kabdan Paşalar, Reisülküttablar, Hattatlar, Şuara Tezkireleri olmak
üzere guruplandırılır. (Eser adları için bkz. Mübahat S. Kütükoğlu-Tarih
Araştırmalarında Usul)
VI- Vakıf Belgeleri
Elinde vakfiyeleri olan kişiler bu vakfiyeler yardımıyla kendi ailelerine
ait vakıfların belgelerine Osmanlı Arşivleri ya da Vakıflar Genel Müdürlüğü
Arşivinde ulaşabilirler.
VII- ATASE (Genel Kurmay Arşivleri)
Kırım Harbi sonrası askeri kayıtları ihtiva eden bu arşivde askeri
görevliler ve şahsiyetler hakkında bilgi bulunabilmektedir.